การใช้มันสำปะหลัง เป็นอาหารปลา

1.   การใช้มันสำปะหลังเป็นอาหารสัตว์น้ำ

มันสำปะหลังสามารถใช้เป็นอาหารสัตว์น้ำได้ 2 รูปแบบ คือ

                1.1 การใช้ในรูปหัวมันสำปะหลังสด นำมาผ่านการต้มหรือนึ่งให้สุกและผสมกับวัตถุดิบอาหารชนิดอื่นๆ เพื่อให้ได้อาหารสัตว์น้ำที่มีคุณค่าทางอาหารครบตามความต้องการของสัตว์น้ำที่จะเลี้ยง โดยทั่วไปมักใช้กับการเลี้ยงสัตว์น้ำในรูปอาหารปั้น(dough หรือ paste feed) เท่านั้น

                1.2 การใช้ในรูปมันสำปะหลังแห้ง หรือมันเส้น โดยทำการบดมันเส้นให้ละเอียด แล้วผสมกับวัตถุดิบอาหารชนิดอื่นๆ เพื่อให้ได้อาหารสัตว์น้ำที่มีคุณค่าทางอาหารครบตามความต้องการของสัตว์น้ำที่จะเลี้ยง จากนั้นจึงทำการแปรสภาพอาหารให้เป็นอาหารปั้นก็ได้ หรือเป็นอาหารเม็ดนิ่ม โดยใช้เครื่องอัดเม็ดแบบมินเซอร์ หรือเป็นอาหารเม็ดลอยน้ำ โดยเครื่องอัดเม็ดแบบเอ็กทรูเดอร์ก็ได้แต่ความต้องการของเกษตรกร

                การใช้มันสำปะหลังในรูปมันเส้นจะมีความสะดวกสบายมากกว่าการใช้มันสำปะหลังในรูปหัวมันสด ทั้งนี้เพราะมันเส้นสามารถหาซื้อได้ทั่วไป สะดวกในการขนส่งและเก็บรักษา สามารถเก็บไว้ได้นานโดยไม่เสีย มันเส้นที่แห้งและบดละเอียดแล้วเก็บใส่กระสอบอาหารสามารถเก็บได้เป็นเวลา 8-10 เดือน โดยไม่มีมอดมากิน

                การใช้หัวมันสำปะหลังสดจะมีความยุ่งยากและมีความไม่สะดวกในการใช้ผสมอาหารสัตว์น้ำมากกว่า ทั้งนี้เนื่องจากหัวมันสำปะหลังสดต้องใช้ผสมอาหารอย่างรวดเร็วเมื่อขุดขึ้นมาจากดินและหัวมันสำปะหลังถูกตัดออกมาจากต้นแล้ว ทั้งนี้เนื่องจากหัวมันสำปะหลังจะมีการเน่าเสียและเปอร์เซ็นต์แป้งในหัวมันจะลดลงอย่างรวดเร็วเมื่อหัวมันสำปะหลังถูกขุดขึ้นมาจากดิน ทำให้เกษตรกรต้องซื้อหัวมันสดทุกวันและซื้อเฉพาะส่วนที่ใช้ผสมในวันนั้นเท่านั้น แม้หัวมันสำปะหลังสดจะมีราคาต่อกิโลกรัมถูกกว่ามันเส้น แต่หัวมันสดมีน้ำเป็นองค์ประกอบถึง 65-75% ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับฤดูการขุดหัวมันสำปะหลังด้วย จึงทำให้หัวมันสดมีส่วนที่มีคุณค่าทางอาหารและเป็นประโยชน์ต่อปลาจริงๆ เพียง 25-35% ของมันเส้นเท่านั้น นอกจากนี้เกษตรกรต้องเสียค่าขนส่งน้ำในหัวมันสำปะหลังสดมาที่ฟาร์มของเกษตรกรด้วยยิ่งทำให้ต้นทุนการใช้หัวมันสำปะหลังสดแพงมากขึ้นไปอีก ในการนำหัวมันสดไปเลี้ยงปลาเกษตรกรต้องมีการนึ่งแป้งในหัวมันสดให้สุกเพื่อให้สัตว์ใช้ประโยชน์ได้อย่างเต็มที่ และเพื่อการลดปริมาณสารพิษกรดไฮโดรไซยานิคด้วย ซึ่งเป็นการเพิ่มค่าใช้จ่ายทั้งในแง่การลงทุนและค่าใช้จ่ายในการผลิตอาหารสัตว์น้ำด้วย ที่สำคัญคือการใช้หัวมันสดเลี้ยงสัตว์น้ำจะกระทำได้สะดวกเฉพาะการเลี้ยงสัตว์น้ำที่อยู่ใกล้พื้นที่ที่มีการปลูกมันสำปะหลัง เพราะถ้าหากไกลมากค่าขนส่งหัวมันสดจะเป็นต้นทุนทำให้อาหารสัตว์ที่ผลิตได้มีราคาแพงขึ้น

2.     กระบวนการผลิตมันเส้นเพื่อใช้เป็นอาหารสัตว์

กระบวนการแปรรูปมันสำปะหลังเพื่อใช้เป็นอาหารสัตว์ มักใช้วิธีการแปรรูปเป็นมันเส้น ได้แก่ การนำเอาหัวมันสดที่ขุดขึ้นมาจากดินมาหั่นเป็นชิ้นๆ ให้มีขนาดเล็กลง แล้วผึ่งแดดให้แห้ง ชิ้นมันสำปะหลังที่แห้งแล้วเรียกว่ามันเส้น กระบวนการผลิตมันเส้นมีขั้นตอนต่างๆ ดังนี้

2.1  ต้นมันสำปะหลังพร้อมจะเก็บเกี่ยวหัวสดควรมีอายุ 10-12 เดือน

2.2  หัวมันสำปะหลังจะถูกเก็บเกี่ยวหรือขุดขึ้นมาจากดินโดยแรงงานคน

2.3  มันสำปะหลังจะถูกตัดออกจากต้นให้เป็นหัวเดี่ยวๆ โดยไม่มีส่วนเหง้าปน

2.4  หัวมันสำปะหลังถูกขนมายังลานมันสำปะหลัง

2.5  หัวมันสำปะหลังจะถูกร่อนแยกเอาดินทรายที่ติดมากับหัวมันออก

2.6  หัวมันสดที่ผ่านการร่อนแล้วจะถูกหั่นเป็นชิ้นเล็กๆโดยเครื่องหั่นหัวมันสด

2.7  ชิ้นมันสดจะถูกตากแดดโดยการโรยเป็นชั้นบางๆบนลานตาก พร้อมมีการกลับชิ้นมันวันละ 4-5 ครั้ง ทำการตากเป็นเวลา 3-4 แดด กลางคืนเก็บกองรวม ชิ้นมันสดจะมีความชื้นลดลงเหลือไม่มากกว่า 14% ซึ่งเป็นมันเส้นที่พร้อมใช้เลี้ยงสัตว์ได้

2.8  บดชิ้นมันเส้นให้มีขนาดเล็กลงเป็นผงละเอียด พร้อมใช้ผสมในสูตรอาหารสัตว์

หัวมันสำปะหลังที่ขุดขึ้นมากจากพื้นดินจะมีสารพิษกรดไฮโดรไซยานิคหรือไซยาไนด์เป็นองค์ประกอบอยู่ด้วยในปริมาณสูงจึงไม่สมควรใช้หัวมันสำปะหลังสดเลี้ยงสัตว์ รวมทั้งสัตว์น้ำด้วย แต่การแปรรูปหัวมันสำปะหลังสดเป็นมันเส้น โดยการหั่นหัวมันสดเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วผึ่งแดดให้แห้ง กระบวนดังกล่าวจะกระตุ้นให้มีการระเหยของสารไซยาไนด์จากชิ้นมันออกสู่บรรยากาศ และทำให้ระดับไซยาไนด์ในชิ้นมันสดลดลงอย่างต่อเนื่อง เมื่อชิ้นมันแห้ง หรือเป็นมันเส้น ไซยาไนด์ที่เหลืออยู่ในชิ้นมันมีปริมาณต่ำมากไม่เกิน 30 พีพีเอ็ม(สามสิบในล้านส่วน) ซึ่งไม่เป็นอันตรายและไม่มีผลกระทบต่อตัวสัตว์ ขณะที่มันเส้นถูกเก็บไว้ก่อนการนำไปใช้เลี้ยงสัตว์ ระดับไซยาไนด์ดังกล่าวยิ่งลดลงอย่างต่อเนื่อง จากการวิจัยในระยะหลังพบว่าไซยาไนด์ในระดับต่ำที่หลงเหลือในมันเส้นจะทำหน้าที่เป็นตัวกระตุ้นการสร้างภูมิคุ้มกันโรคของสัตว์ ช่วยทำให้สัตว์มีความแข็งแรงและมีความทนทานต่อการเกิดโรคได้มาก ซึ่งเป็นความสามารถเฉพาะตัวที่วัตถุดิบอาหารชนิดอื่นไม่มี

อธิบายจากรูปภาพ

1.     หัวมันสำปะหลังที่เก็บเกี่ยวแล้วถูกขนส่งมายังลานมันสำปะหลัง

2.     หัวมันสำปะหลังผ่านเครื่องร่อนดินทรายออก

3.     หัวมันสำปะหลังถูกหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ

4.     ชิ้นมันสำปะหลังตากแดดบนลานซีเมนท์เป็นเวลา 3-4 แดด

5.     ชิ้นมันสำปะหลังที่แห้งแล้วเรียกว่ามันเส้น พร้อมที่จะนำไปใช้เป็นอาหารสัตว์

1.     คุณภาพมันสำปะหลังที่ใช้เป็นอาหารสัตว์

มันสำปะหลังหรือมันเส้นที่ใช้เลี้ยงสัตว์น้ำควรเป็นมันเส้นที่มีคุณภาพดี โดยมีคุณสมบัติดังนี้ คือ

ความชื้น                         ไม่เกิน 14%

กากหรือเยื่อใย              ไม่เกิน 4%

ทราย                               ไม่เกิน 2%

คาร์โบโฮเดรตย่อยง่าย(NFE) ไม่น้อยกว่า 75%

หากเกษตรกรเลือกซื้อมันเส้นที่แห้งผ่านการผึ่งแดดเต็มๆ มาอย่างน้อย 3-4 แดด มันเส้นนั้นก็จะมีความชื้นและกรดไฮโดรไซยานิคต่ำลงจนไม่เป็นอันตรายต่อสัตว์ ยิ่งเกษตรกรเก็บสต๊อคมันเส้นดังกล่าวก่อนใช้ผสมอาหารเป็นเวลา 3-5 วัน ก็จะยิ่งเพิ่มความปลอดภัยการใช้มันสำปะหลังเป็นอาหารสัตว์น้ำมากขึ้น มันเส้นควรมีการปนเปื้อนของต้นและเหง้าน้อยที่สุดหรือไม่มีเลย รวมทั้งมีการปนเปื้อนของดินและทรายน้อยที่สุดด้วย มันเส้นดังกล่าวจะมีคุณสมบัติตามข้างต้นและมีคุณภาพดีเพียงพอใช้เป็นอาหารสัตว์น้ำได้เป็นอย่างดี

2.     ข้อดีการใช้มันสำปะหลังเป็นอาหารสัตว์น้ำ

จากข้อมูลการวิจัย และจากผลการใช้มันสำปะหลังเป็นอาหารทั้งสัตว์บกและสัตว์น้ำโดยเกษตรกรผู้เลี้ยงสัตว์ พบว่าได้ข้อมูลตรงกัน และสามารถสรุปผลดีของการใช้มันสำปะหลังเป็นอาหารสัตว์น้ำได้ดังนี้

2.1  แป้งในมันสำปะหลังเป็นแป้งอ่อน ทำให้สุกง่าย สัตว์น้ำสามารถย่อยและใช้ประโยชน์ได้ดี ช่วยทำให้สัตว์มีอัตราการเติบโตดี น้ำในบ่อเลี้ยงมีโอกาสเน่าเสียน้อยลง

2.2  มันสำปะหลังเป็นวัตถุดิบอาหารที่มีการปนเปื้อนของเชื้อราและสารพิษจากเชื้อราน้อยมากหรือไม่มีเลย เนื่องจากมันเส้นมีสภาพเป็นกรดอ่อนๆ จึงถือว่ามันสำปะหลังเป็นวัตถุดิบอาหารที่ปลอดการปนเปื้อนสารพิษเชื้อรา มีความปลอดภัยสูงสุดในการใช้เป็นอาหารสัตว์ รวมทั้งอาหารสัตว์น้ำ

2.3  มันสำปะหลังเป็นวัตถุดิบอาหารมาจากดิน และมีการปนเปื้อนของจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย ได้แก่ จุลินทรีย์ผลิตกรดแลคติคต่างๆ เช่นแลคโตบาซิลลัส ไบฟิโดแบคทีเรียม รวมทั้งยีสต์ ซึ่งมีผลช่วยให้ทางเดินอาหารสัตว์จุลินทรีย์กลุ่มนี้มากขึ้น และไปยับยั้งการเติบโตของจุลินทรีย์กลุ่มที่เป็นโรคทำให้สัตว์น้ำมีสุขภาพดีขึ้น และมีความทนทานต่อโรคมากขึ้น

2.4  มันสำปะหลังที่ตากแห้งแล้วจะยังมีปริมาณกรดไฮโดรไซยานิคในระดับต่ำที่ไม่เป็นอันตรายต่อสัตว์น้ำหลงเหลืออยู่ ซึ่งกรดไฮโดรไซยานิคจำนวนนี้เมื่อเข้าไปร่างกายของสัตว์ ตัวสัตว์น้ำจะเปลี่ยนให้อยู่ในรูปของสารไธโอไซยาเนตเพื่อขับถ่ายออกนอกร่างกาย แต่ระหว่างที่อยู่ในร่างกาย สารไธโอไซยาเนตจะไปกระตุ้นเอ็นไซม์เปอร์ออกซิเดส ซึ่งเป็นระบบที่ช่วยลดความเครียดของร่างกาย นอกจากนี้สารดังกล่าวยังไปกระตุ้นการสังเคราะห์สารกลูตาไธโอนและลิมไฟโซท์ในร่างกายที่มีหน้าที่ในการกระตุ้นภูมิคุ้มกันโรคของตัวสัตว์อีกด้วย จึงมีผลทำให้สัตว์น้ำที่เลี้ยงด้วยอาหารมันสำปะหลังมีภูมิคุ้มกันโรคสูงขึ้น และมีความทนทานต่อการเกิดโรคสูงมากขึ้นด้วยเช่นกัน